Strona główna » Profilaktyka » Trzustka
Trzustka, dzięki swojej niebagatelnej roli w produkcji enzymów trawiennych, ma znaczący wpływ na funkcjonowanie układu pokarmowego i trawienie pokarmów. Niestety objawy jej chorób pojawiają się bardzo często dopiero gdy schorzenie osiągnie trudne w leczeniu, zaawansowane stadium. Rak trzustki zajmuje pierwsze miejsce pod względem śmiertelności nowotworów, a jego późna diagnoza sprawia, że większość chorych przeżywa zaledwie pół roku. Jak rozpoznać choroby trzustki i jakie badania profilaktyczne wykonywać, aby dać sobie szansę na wczesną diagnozę i skuteczne leczenie?
W naszym ciele trzustka odgrywa dwie istotne role: zewnątrzwydzielniczą (odpowiada za nią 80-85% masy trzustki) i wewnątrzwydzielniczą (15-20%). Funkcją zewnątrzwydzielniczą jest wydzielanie enzymów trawiennych, wykorzystywanych następnie do trawienia tłuszczów, węglowodanów i białek w jelicie cienkim, a wewnątrzwydzielniczą – produkcja hormonów odpowiedzialnych za regulację poziomu glukozy we krwi – glukagonu i insuliny.
Trzustka jest umiejscowiona w górnej części jamy brzusznej, poza otrzewną, tuż ponad żołądkiem i po lewej stronie kręgosłupa – u większości ludzi na wysokości kręgów lędźwiowych L1 i L2.
Ból trzustki jest odczuwany w śródbrzuszu i często opisywany jako “opasujący” i promieniujący w kierunku pleców.
Zewnątrzwydzielniczą funkcją trzustki jest produkcja enzymów trawiennych, które powinny spełnić swoją rolę dopiero w przewodzie pokarmowym. Niekiedy jednak zaburzenie mechanizmów odpowiedzialnych za stabilizację enzymów trawiennych może doprowadzić do ich wcześniejszej aktywacji. Dochodzi wówczas do procesu samotrawienia tkanek trzustki i wywołanego tym procesu zapalnego. Przedwczesna aktywacja enzymów trawiennych może trwale uszkodzić miąższ trzustki, okoliczne naczynia krwionośne, a nawet przewód pokarmowy. Ciężkie przypadki ostrego zapalenia trzustki mogą prowadzić do sepsy i niewydolności innych narządów.
Większość – nawet ponad 80% przypadków – ostrego zapalenia trzustki jest wywołane poprzez jednorazowe nadmierne spożycie alkoholu lub kamicę żółciową.
Główny objaw ostrego zapalenia trzustki to silny, trwający przez wiele godzin ból nadbrzusza.
Czasem bólowi mogą towarzyszyć takie objawy, jak:
Ból może promieniować w kierunku pleców, a jego nasilenie może być większe po lewej lub prawej stronie brzucha. Warto mieć na uwadze, że nie wszystkie objawy ostrego zapalenia trzustki występują u każdego chorego. Niekiedy ból jest na tyle łagodny, że Pacjent nie udaje się po pomoc, a choroba pozostaje niewykryta.
Przewlekłe zapalenie trzustki to długotrwały stan zapalny miąższu trzustki, skutkujący nieodwracalnymi zmianami morfologicznymi, czyli dotyczącymi budowy organu. Spowodowane przewlekłym procesem zapalnym zmiany prowadzą do niewydolności trzustki, która nie jest w stanie prawidłowo spełniać swojej funkcji wydzielniczej. Wczesne rozpoznanie przewlekłego zapalenia trzustki jest utrudnione. Szacuje się że przewlekłe zapalenie trzustki może dotyczyć aż do 5% populacji.
Do głównych przyczyn występowania przewlekłego zapalenia trzustki należy nadmierne spożywanie alkoholu. U jego podłoża leży również palenie papierosów, niektóre leki i terapie, zbyt wysoki poziom triglicerydów we krwi (powyżej 300 mg/dl na czczo lub więcej niż 500 mg/dl po posiłku), hiperkalcemia (zbyt wysokie stężenie wapnia we krwi), zmiany metaboliczne wynikające z cukrzycy, a także nieprawidłowa dieta, obfitująca w czerwone mięso i otyłość. Szczególnie groźna jest otyłość centralna (typu trzewnego), charakteryzująca się obwodem w talii większym niż 70 cm u kobiet i 86 u mężczyzn.
Po czym rozpoznać przewlekłe zapalenie trzustki? Głównym objawem jest występujący w środkowej części brzucha ból, często pojawiający się niedługo po spożyciu posiłku. Ból może również towarzyszyć choremu długotrwale i nasilać się kilkanaście minut po jedzeniu. Nasilenie bólu może być wysokie, a sam atak trwać nawet kilka godzin. Epizody bólowe mogą pojawiać się już wiele lat przed postawieniem diagnozy przewlekłego zapalenia trzustki. Paradoksalnie, wraz z rozwojem choroby ból może zmniejszać swoje nasilenie.
Inne objawy przewlekłego zapalenia trzustki to niespecyficzne dolegliwości płynące ze strony układu pokarmowego, wynikające z niewystarczającego wydzielania przez trzustkę enzymów trawiennych. Chorzy mogą skarżyć się na uczucie ciężkości w jamie brzusznej, odbijanie się i wzdęcia.
W zaawansowanych stadiach choroby, kiedy uszkodzeniu ulega większa część miąższu trzustki, po spożyciu posiłków bogatych w tłuszcze może pojawić się tak zwana biegunka tłuszczowa, będąca skutkiem upośledzenia trawienia tłuszczów. Stolec tłuszczowy charakteryzuje się luźną konsystencją, jasnym zabarwieniem, połyskiem i specyficzną oleistą konsystencją, która utrudnia spłukanie go w toalecie. Ponadto u około 1/3 Pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki rozwija się cukrzyca.
W leczeniu przewlekłego zapalenia trzustki stosuje się metody objawowe, łagodzące ból i zwiększające komfort życia chorego, metody hamujące rozwój choroby i wyrównywanie częstych u chorych niedoborów żywieniowych.
Torbiel to występująca w obrębie tkanek przestrzeń wypełniona płynem. Torbiele trzustki mogą mieć różne przyczyny, a w niektórych przypadkach prowadzić do powikłań.
W trzustce torbiele powstają zazwyczaj jako następstwo ostrego zapalenia (do 38% chorych) lub w wyniku niedrożności przewodu trzustkowego w przewlekłym zapaleniu trzustki (torbiele zastoinowe u około 30% chorych). Możliwe jest również występowanie torbieli nowotworowych łagodnych lub złośliwych, a także torbieli pasożytniczych trzustki, powstających wskutek bilharcjozy, zakażenia glistą ludzką lub bąblowcem.
Torbiele trzustki mogą nie wywoływać żadnych dolegliwości. Często wykrywane są podczas profilaktycznego USG jamy brzusznej, tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.
Niektóre torbiele, zwłaszcza po osiągnięciu większych rozmiarów mogą wywoływać objawy takie jak wymioty, wzdęcia, nudności, biegunki, osłabienie, brak apetytu, dyskomfort w jamie brzusznej i ból o różnym nasileniu.
Rak trzustki nie jest schorzeniem częstym – stanowi jedynie 3% wszystkich występujących u człowieka nowotworów złośliwych, jednak pod względem śmiertelności nie ma sobie równych. Przyczynia się do tego trudne leczenie i długotrwały bezobjawowy rozwój, a co za tym idzie – późna diagnoza. Średnia długość życia od postawienia diagnozy wynosi zaledwie 6 miesięcy, a 5 lat przeżywa mniej niż 10% Pacjentów.
Do głównych czynników sprzyjających zachorowaniu na raka trzustki należą otyłość i często współwystępujące z nią stosowanie diety bogatotłuszczowej, przewlekłe zapalenie trzustki, cukrzyca, palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu. Badania wskazują, że palenie odpowiada za aż ¼ wszystkich zachorowań na raka trzustki. Po rzuceniu palenia ryzyko spada powoli – dopiero po 20 latach jest równe ryzyku o osób, które nigdy nie paliły papierosów.
Inne czynniki mogące mieć wpływ na wystąpienia raka trzustki to predyspozycje genetyczne, między innymi mutacje genów związanych z występowaniem zespołu dziedzicznego raka jelita grubego lub rodzinną polipowatością jelita grubego, a także mutacje genu BRCA1, odpowiadającego również za większe ryzyko wystąpienia innych nowotworów, takich jak rak jajnika lub rak piersi.
Jedną z przyczyn bardzo wysokiej śmiertelności u chorych na raka trzustki jest późna diagnoza wywołana długim bezobjawowym rozwojem choroby. U niektórych chorych pojawiają się wprawdzie objawy, jednak są łagodne i niespecyficzne. Chorzy mogą odczuwać osłabienie, zmniejszenie łaknienia, wzdęcia, przedwczesne uczucie sytości, tłuszczowe biegunki, dyskomfort i bóle w jamie brzusznej.
W zaawansowanym stadium raka trzustki Pacjenci mogą skarżyć się na bóle w jamie brzusznej na wysokości pępka, promieniujące w kierunku pleców, swędzenie skóry i inne objawy żółtaczki, zakrzepicę i cukrzycę.
W skutecznym leczeniu chorób trzustki kluczowe jest stosowanie odpowiedniej diety, która pozwoli złagodzić objawy, zahamować postęp choroby i ułatwić trzustce skuteczną regenerację.
Dieta Pacjentów z chorobami trzustki powinna być lekkostrawna, uboga w tłuszcze i błonnik pokarmowy. Ten ostatni, mimo swoich dobroczynnych właściwości może mieć działanie drażniące i obciążające układ pokarmowy, dlatego nie jest wskazany w jadłospisie Pacjentów z chorobami trzustki. Niezalecane są również kawa, mocna herbata, ostre przyprawy oraz produkty smażone – preferowane sposoby obróbki pokarmów to gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie w folii lub duszenie.
Jeśli masz trudności z odpowiednim skomponowaniem diety, skorzystaj z porady dietetyka, który po przeprowadzeniu wywiadu i badań opracuje jadłospis uwzględniający Twoje upodobania żywieniowe.
Dieta w chorobach trzustki wymaga również całkowitego wykluczenia alkoholu – nie wystarczy jedynie ograniczenie jego spożycia, ponieważ nawet niewielkie ilości mogą wywołać zaostrzenie choroby.
Ze względu na częstą bezobjawowość chorób trzustki, warto wypracować nawyk regularnego przeprowadzania badań profilaktycznych.
Do najczęściej wykonywanego badania obrazowego pozwalającego stwierdzić występowanie nacieków zapalnych, torbieli i powiększenia trzustki jest USG jamy brzusznej. Lekarz może zlecić również inne badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa.
Nieinwazyjne badania laboratoryjne pozwalają na wykrycie rozwijających się chorób trzustki, poprzez monitorowanie zmian w wynikach krwi. Jeśli występują dolegliwości bólowe, badania najlepiej jest wykonywać 6-12 godzin po ich wystąpieniu. W diagnostyce chorób trzustki najczęściej stosuje się takie badania krwi jak oznaczenie we krwi lub w moczu produkowanych przez trzustkę enzymów trawiennych, takich jak lipaza lub amylaza, oznaczenie poziomu glukozy we krwi na czczo i stężenia markera nowotworowego CA 19-9, mogącego wskazywać na rozwijającego się bezobjawowo raka trzustki.
Odczuwasz niespecyficzne objawy ze strony układu pokarmowego? Nawet łagodne i przemijające dolegliwości wymagają diagnostyki. Również brak objawów nie powinien zniechęcać nas do wykonywania regularnych badań profilaktycznych, dających szansę na wykrycie choroby na wczesnym etapie. Skonsultuj się z gastroenterologiem i zadbaj o swoje zdrowie.