Tarczyca – budowa, funkcje i schorzenia. Jakie są choroby tarczycy?

Tarczyca to narząd produkujący niezbędne do życia hormony, mające wpływ na niemal każdą komórkę naszego ciała. Dlatego zaburzenia jej funkcjonowania oddziaływują na pracę całego organizmu, wywołując niespecyficzne objawy, które trudno nam powiązać z pracą tarczycy. Do objawów zaburzeń pracy tarczycy mogą należeć problemy z utrzymaniem prawidłowej wagi, bóle stawów a nawet zaburzenia nastroju. Objawy choroby wywołuje zarówno niedobór jak i nadmiar hormonów tarczycy, a zaburzenia w jej pracy stają się z roku na rok coraz częstsze. Jakie hormony produkuje tarczyca i jakie są objawy jej chorób? Sprawdź jak pozornie niezwiązane ze sobą symptomy mogą świadczyć o problemach z tarczycą.  

Co to jest tarczyca?

Tarczyca (gruczoł tarczowy) to niewielki narząd położony u nasady szyi, na jej przednio-dolnej części.  Tarczyca znajduje się poniżej krtani, a jej tylna część sąsiaduje z tchawicą. Pomimo swoich niewielkich rozmiarów, tarczyca należy do największych u człowieka gruczołów wydzielania wewnętrznego i jednocześnie najlepiej ukrwionych narządów. 

Budowa tarczycy

Tarczyca kształtem przypomina motyla i zbudowana jest z dwóch płatów połączonych cieśnią, przy czym prawy płat zwykle jest nieco większy od płata lewego. Tarczycę tworzą komórki pęcherzykowe, w których produkowane są i magazynowane hormony. Łączna masa zdrowej tarczycy osoby dorosłej to około 25-60 gramów. 

Jakie są funkcje tarczycy?

Tarczyca jest gruczołem dokrewnym, co oznacza, że jej funkcją jest wydzielanie hormonów regulujących pracę organizmu. Hormony produkowane przez tarczycę to tyroksyna (T4), trójjodotyronina (T3) i kalcytonina (regulująca pracę przytarczyc). 

Hormony tarczycy 

Do produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny potrzebny jest substrat – aminokwas tyrozyna. Tyrozyna jest aminokwasem endogennym, czyli takim, który ludzki organizm jest w stanie syntetyzować samodzielnie. Do produkcji tyrozyny potrzebny jest inny aminokwas, fenyloalanina. 

Za co odpowiada tyroksyna?

Główną substancją syntetyzowaną przez tarczycę jest tyroksyna (T4). Tyroksyna ma udział w regulacji wielu procesów w organizmie, takich jak:

• regulacja przemiany materii: wpływ na wchłanianie glukozy w przewodzie pokarmowym i pobudzanie rozpadu tłuszczów (na kwasy tłuszczowe i glicerol)
• regulacja laktacji
• stymulacja procesu utleniania w komórkach
• produkcja glikokortykoidów i somatotropiny
• wpływ na płodność
• dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego w okresie płodowym

Hormony tarczycy – trójjodotyronina

Tyroksyna jest prohormonem, czyli prekursorem do powstania hormonu o większej od tyroksyny aktywności metabolicznej, czyli trójjodotyroniny. W ten sposób w tkankach obwodowych ciała jest produkowane około 50% trójjodotyroniny. Pozostałe 50% trójjodotyroniny jest wytwarzane przez tarczycę.

Hormony tarczycy – kalcytonina

Trzecim hormonem wytwarzanym przez tarczycę, jest kalcytonina. Powstaje głównie w komórkach C tarczycy (komórkach przypęcherzykowych), ale częściowo jest wytwarzana również w przewodzie pokarmowym, jajnikach, jądrach, przysadce mózgowej, grasicy, przytarczycach, nadnerczach i skupiskach wzdłuż dużych naczyń. 

Podstawowym zadaniem kalcytoniny jest regulacja gospodarki wapniowej i fosforanowej.

Od czego zależy poziom kalcytoniny?

W przeciwieństwie do tyroksyny i trójjodotyroniny, produkcja kalcytoniny nie jest regulowana przez przysadkę mózgową i poziom TSH. Jej produkcja jest regulowana przez poziom wapnia we krwi – jego spadek wywołuje zahamowanie produkcji kalcytoniny. Innym czynnikiem powodującym zbyt wysoki poziom kalcytoniny we krwi może być nadczynność przytarczyc lub rak rdzeniasty tarczycy. W przypadku podejrzenia raka rdzeniastego tarczycy kalcytonina może być traktowana jako swoisty marker nowotworowy – w przebiegu tego rodzaju raka dochodzi do rozrostu komórek C tarczycy produkujących kalcytoninę, wskutek czego wzrasta jej poziom we krwi.

Po czym poznać problemy z tarczycą? Najczęstsze choroby tarczycy i ich objawy

Głównym objawem chorób tarczycy są zaburzenia w wydzielaniu hormonów tyroksyny i trójjodotyroniny – niedoczynność lub nadczynność tarczycy. Leczeniem chorób tarczycy zajmuje się lekarz endokrynolog. Endokrynolog, poradnia endokrynologiczna Łódź – Salve Medica Centrum Medyczne

Wole tarczycy

Wole tarczycy to widoczne zgrubienie na szyi mogące pojawić się przy zaburzeniach pracy tarczycy. Pojawienie się wola wynika z powiększenia gruczołu tarczycowego i wskazuje na potrzebę konsultacji z endokrynologiem. Endokrynolog, poradnia endokrynologiczna Łódź – Salve Medica Centrum Medyczne Wystąpienie wola tarczycy może wiązać się z zaburzeniami pracy gruczołu, doprowadzającymi do wystąpienia niedoczynności (wole niedoczynne) lub nadczynności tarczycy (wole nadczynne). W niektórych przypadkach wole nie wywołuje zmian hormonalnych (wole proste, wole obojętne).

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy jest powszechnym problemem, który dotyka nawet 5% dorosłych kobiet i 1% mężczyzn. O jej wystąpieniu mówimy, gdy produkcja hormonów tarczycy jest niewystarczająca w stosunku do zapotrzebowania organizmu. 

Objawy niedoczynności tarczycy:

• osłabienie pamięci
• problemy z koncentracją
• stany depresyjne
• senność i osłabienie
• osłabione, łamliwe i suche włosy i brwi
• sucha, blada i łuszcząca się skóra
• bóle stawów
• niska tolerancja zimna i łatwe marznięcie
• zmniejszona potliwość
• wzrost masy ciała
• zwiększona męczliwość nawet przy niewielkim wysiłku fizycznym
• zaburzenia miesiączkowania i problemy z zajściem w ciążę
• zaburzenia popędu seksualnego u mężczyzn
• wzrost masy ciała
• zwolniona praca serca
• niskie ciśnienie krwi
• zaparcia i zmniejszona częstotliwość wypróżnień
• podwyższony poziom cholesterolu we krwi
• anemia

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Do rozwoju niedoczynności tarczycy może dojść z kilku powodów. Najczęściej występującą przyczyną jest uszkodzenie tarczycy, całkowite lub częściowe chirurgiczne usunięcie narządu, leczenie jodem radioaktywnym (jodem promieniotwórczym), stosowanie niektórych leków lub wtórna niedoczynność tarczycy, wywołana chorobami przysadki mózgowej.

Przyczyny niedoczynności tarczycy – choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, stanowi najczęstszą przyczynę niedoczynności tarczycy. Do jego rozwoju dochodzi, gdy nieprawidłowo pobudzony układ odpornościowy zaczyna produkować przeciwciała skierowane przeciw komórkom tarczycy. Rozwój choroby Hashimoto może trwać latami, powodując bezbolesne zapalenie tarczycy, powoli niszczące tkankę narządu. Objawy pojawiają się dopiero, gdy tarczyca się zniszczona w stopniu, który uniemożliwia produkcję hormonów na poziomie pokrywającym zapotrzebowanie organizmu. Dochodzi wtedy do rozwinięcia niedoczynności tarczycy. Choroba Hashimoto często współwystępuje z innymi chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak celiakia, cukrzyca typu 1 lub reumatoidalne zapalenie stawów. 

Przyczyny niedoczynności tarczycy – polekowa niedoczynność tarczycy

Do rozwoju niedoczynności tarczycy może dojść wskutek stosowania niektórych leków, takich jak interferon alfa (lek stosowany m.in. w leczeniu białaczki szpikowej, AIDS, przewlekłego WZW typu B i C) lub amiodaron (lek przeciwarytmiczny stosowany zaburzeniach pracy serca, na przykład migotania komór lub częstoskurczy).

Przyczyny niedoczynności tarczycy – zapalenie tarczycy

Nie każde zapalenie tarczycy rozwija się na podłożu autoimmunologicznym, jak w chorobie Hashimoto. Podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina) swoje źródło ma prawdopodobnie w infekcjach wirusowych. Najczęściej występuje jako powikłanie zakażenia górnych dróg oddechowych, a do jego objawów należy gorączka i silny ból nasady szyi, często promieniujący w kierunku żuchwy, uszu i klatki piersiowej. Podostre zapalenie tarczycy w pierwszej fazie choroby wywołuje wzrost hormonów tarczycy we krwi. Nasilenie niedoczynności tarczycy w następnych fazach choroby jest uzależnione od stopnia uszkodzenia narządu.

Przyczyny niedoczynności tarczycy – zaburzenia osi podwzgórze–przysadka–tarczyca

Wtórna (drugorzędowa) i trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy, w przeciwieństwie do niedoczynności pierwotnej, nie są spowodowane nieprawidłowościami w budowie lub funkcjach tarczycy. Zazwyczaj wynikają z chorób przysadki (wtórna niedoczynność tarczycy) i podwzgórza (trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy). Podwzgórze ma pośrednią rolę w regulowaniu pracy tarczycy, poprzez wydzielanie hormonu TRH, stymulującego przysadkę mózgową do produkcji TSH – hormonu tyreotropowego, pobudzającego tarczycę do produkcji hormonów.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Leczenie niedoczynności tarczycy wynikającej z trwałego uszkodzenia narządu polega na doustnej suplementacji lewotyroksyny – analogu tyroksyny o działaniu identycznym do tyroksyny wytwarzanej naturalnie w organizmie. Preparaty lewotyroksyny należy przyjmować codziennie, najlepiej o tej samej porze. Lewotyroksyna bezwzględnie powinna być przyjmowana na czczo, minimum 30-60 minut przed posiłkiem – jest to warunek jest prawidłowego wchłonięcia, dlatego dla wielu chorych najdogodniejszą porą przyjmowania leku jest poranek tuż po przebudzeniu. 

Nadczynność tarczycy

Nie tylko niedoczynność tarczycy jest stanem szkodliwym dla organizmu. Problem może stanowić sytuacja odwrotna – nadczynność tarczycy jest stanem, w którym poziom hormonów tarczycy we krwi jest wyższy, niż zapotrzebowanie organizmu. Nadczynność tarczycy dzielimy na pierwotną i wtórną. 

Objawy nadczynności tarczycy:

• niepokój
• pobudzenie psychoruchowe
• drżenie rąk
• wzrost ciśnienia krwi
• biegunki
• nadwrażliwość na gorąco
• szybka męczliwość przy niewielkim wysiłku fizycznym
• wypadanie włosów
• zaburzenia snu, bezsenność
• nadmierna potliwość, wilgotna i ciepła skóra
• spadek masy ciała mimo nasilonego apetytu
• zaburzenia miesiączkowania
• przyśpieszenie rytmu serca
• uczucie kołatania serca

Przyczyny nadczynności tarczycy – choroba Gravesa i Basedowa

Choroba Gravesa i Basedowa jest schorzeniem o podłożu autoimmunologicznym, w którym wskutek nieprawidłowego działania układu odpornościowego dochodzi do produkcji przeciwciał wiążących się z receptorami TSH w tarczycy. Aktywację receptorów TSH tarczyca odbiera jako sygnał do zwiększenia produkcji hormonów. 

Przyczyny nadczynności tarczycy – gruczolak przysadki mózgowej wydzielający TSH

Gruczolak przysadki mózgowej to guz mogący przejawiać aktywność hormonalną. Gruczolak przysadki produkujący TSH (guz tyreotropinowy) pobudza tarczycę do nadmiernej pracy.  Nadczynność tarczycy wynikającą z aktywności hormonalnej gruczolaka przysadki mózgowej zaliczamy do nadczynności wtórnych.

Przyczyny nadczynności tarczycy – guzki tarczycy

Guzki tarczycy to zmiany w gruczole tarczycowym, możliwe do wykrycia podczas badania palpacyjnego szyi. Dzielą się na guzki lite lub torbiele (zmiany wypełnione płynem). Wielkość i charakter zmian można ocenić na USG tarczycy. USG tarczycy – Salve Medica Centrum Medyczne

Częstość występowania guzków tarczycy ma ścisły związek z niedoborami jodu w diecie populacji, w przeciągu ostatnich 20-40 lat.  W Polsce, z powodu występującego w latach 80. niedoboru jodu, problem występowania guzków tarczycy może dotykać nawet miliona kobiet. Guzki mogą rozwijać się również na podłożu immunologicznym, na przykład w chorobie Hashimoto. Jakie objawy wywołują guzki tarczycy? Większość guzków tarczycy nie wywołuje dolegliwości. Guzki aktywne hormonalnie mogą doprowadzić do rozwoju nadczynności tarczycy.

Wole guzkowe toksyczne

Wole guzkowe to rozrost tarczycy wynikający z obecności licznych zmian guzkowych. Wolem guzkowym toksycznym nazywamy stan, w którym guzki tarczycy wykazują aktywność hormonalną doprowadzając do nadmiaru hormonów tarczycy we krwi. Ten rodzaj nadczynności tarczycy jest niezależny od poziomów hormonu TSH.

Diagnostyka nadczynności tarczycy 

Zarówno w nadczynności jak i niedoczynności tarczycy podstawową metodą diagnostyczną są badania krwi – oznaczenie poziomów hormonów tarczycy i hormonu TSH. Badania laboratoryjne – diagnostyka chorób tarczycy – Salve Medica Centrum Medyczne

Rak tarczycy

Rak tarczycy może rozwinąć się zarówno z komórek nabłonka pęcherzykowatego, jak i komórek C tarczycy. Początkowo przebiega bezobjawowo, a pierwszym zauważalnym symptomem jest powiększenie węzła chłonnego szyi lub guzek tarczycy, wyczuwalny w badaniu palpacyjnym. Podstawowym badaniem wykonywanym w diagnostyce raka tarczycy jest USG tarczycy i biopsja cienkoigłowa (BAC) podejrzanej zmiany. Biopsja tarczycy – Salve Medica Centrum Medyczne

Biopsja tarczycy – jak wygląda takie badanie i kiedy je wykonać? – Salve Medica Centrum Medyczne

Choroby tarczycy – badania

Choroby tarczycy dotyczą aż 20% Polaków, a ich niespecyficzne i ogólnoustrojowe objawy mogą być trudne do powiązania z funkcjonowaniem tarczycy. Sposobem na wczesne wykrycie zaburzeń pracy tarczycy są regularne badania profilaktyczne. Bilanse zdrowia Tarczyca – Salve Medica Centrum Medyczne