Skóra – największy ludzki narząd. Jak rozpoznać najczęstsze choroby skóry?

Nasz największy narząd i pierwsza bariera chroniąca organizm przed światem zewnętrznym. Skóra to nie tylko najlepiej widoczna część ciała człowieka, ale też świetne źródło wiedzy o stanie naszego organizmu – to właśnie na niej możemy zaobserwować objawy wielu chorób toczących się w pozornie odległych i niepowiązanych ze skórą układach. Czy każda zmiana na naszej skórze powinna budzić niepokój? Jak rozpoznać najczęstsze choroby skóry? Dowiedz się z artykułu. 

Bardziej skomplikowana niż się wydaje – budowa skóry

Skóra jest jednym z najważniejszych narządów naszego ciała, pełniącym wiele istotnych funkcji. Jej powierzchnia może wynosić nawet 2 m², a złożona budowa pozwala jej spełniać różnorodne zadania. Od najcieńszej skóry na powiekach do najgrubszej skóry na pięcie składa się jednak z trzech podstawowych warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.

Naskórek (łac. epidermis)

Najbardziej zewnętrzną warstwą skóry jest naskórek. To właśnie on stanowi naszą „osłonę”, chroniąc nas przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak bakterie, wirusy czy promieniowanie UV. Chociaż wydaje się cienki składa się z aż pięciu warstw: rogowej, jasnej, ziarnistej, kolczystej i podstawnej. Naskórek jest także odpowiedzialny za produkcję melaniny, która odpowiada za kolor skóry oraz jej ochronę przed promieniowaniem słonecznym.

Skóra właściwa (łac. cutis vera)

Pod naskórkiem znajduje się skóra właściwa, która składa się z tkanki łącznej zawierającej kolagen i elastynę. Te białka nadają skórze jej elastyczność i sprężystość. Skóra właściwa zawiera także naczynia krwionośne i nerwy, co umożliwia dostarczanie skórze niezbędnych substancji odżywczych i umożliwia czucie, a także gruczoły i korzenie włosów.

Tkanka podskórna (łac. hypodermis, tela subcutanea)

W najgłębszej warstwie skóry, czyli tkance podskórnej, znajdują się komórki tłuszczowe, które pełnią rolę izolatora cieplnego i rezerwuaru energii dla organizmu. Tkanka podskórna pomaga również w utrzymaniu temperatury ciała i zapewnia amortyzację w przypadku urazów.

Najczęstsze choroby skóry (dermatozy) – jak je odróżnić?

Co trzeci Polak choruje lub cierpiał w przeszłości na chorobę skóry. Nic dziwnego, bo ciągły kontakt ze światem zewnętrznym naraża naszą skórę na wiele zagrożeń. Jako pierwsza bariera naszego organizmu, chroniąca cały ustrój, musi się zmagać z czynnikami drażniącymi, alergenami, bakteriami, wirusami i grzybami. Jakie są objawy najczęstszych chorób skóry i czy wszystkie wymagają kontaktu z dermatologiem?

Atopowe zapalenie skóry (AZS)

AZS to przewlekła zapalna choroba skóry o charakterze nawrotowym i jedna z najczęstszych chorób alergicznych skóry w Polsce – może dotyczyć aż 10% dzieci i do 8% dorosłych. U ponad 90% chorych objawy pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie – przed piątym rokiem życia, a ich nasilenie zwiększa się okresowo. 

Objawy AZS

Charakterystyczne objawy AZS to miejscowe zmiany na skórze w postaci zaczerwienień, pęcherzy a nawet drobnych, sączących się ran. Mogą pojawiać się na grzbietach dłoni i stóp, twarzy, owłosionej skórze głowy, pod kolanami i na wewnętrznej stronie łokci, szyi, a nawet na płatkach uszu. Towarzyszy im silne i uciążliwe swędzenie nasilające się zwłaszcza wieczorem i w nocy, a po okresie ostrego zapalenia skóra może pozostać zgrubiała i wysuszona. 

Przyczyny AZS

Przyczyny atopowego zapalenia skóry są złożone i obejmują czynniki genetyczne, środowiskowe, zakaźne i alergiczne. Diagnoza AZS polega na wywiadzie w kierunku alergii i obserwacji przez lekarza charakterystycznych zmian na skórze. 

Leczenie AZS

Leczenie atopowego zapalenia skóry kładzie nacisk na łagodzenie objawów i unikanie kontaktu z alergenami lub innymi czynnikami wyzwalających nasilenie choroby, takimi jak mocne detergenty i środki wywołujące podrażnienie. Bolesną suchość można łagodzić nawilżaniem i nakładanymi miejscowo emolientami. Leki stosowane w AZS to głównie środki przeciwhistaminowe i stosowane pod kontrolą lekarza glikokortykosteroidy lub inhibitory kalcyneuryny. 

Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS)

Kolejną przewlekłą chorobą skóry, charakteryzującą się nawrotowym charakterem jest łojotokowe zapalenie skóry. Częstość występowania sięga 3% dorosłych i nawet 80% osób z upośledzoną odpornością. 

Przyczyny ŁZS

Przyczyną tak częstego występowania w ostatniej grupie jest pochodzenie choroby – zakażenie grzybem drożdżopodobnym Malassezia furfur (Pityrosporum ovale) przy jednoczesnej zwiększonej aktywności gruczołów łojowych. Obserwuje się zwiększone występowanie Malassezia furfur w okolicach o większej ilości gruczołów łojowych, stąd nasilenie objawów w takich okolicach jak owłosiona skóra głowy, brwi, uszy, fałdy nosowo-wargowe, pachy, pachwiny, zgięcia stawów, plecy i klatka piersiowa. 

Objawy ŁZS

Charakterystycznym objawem ŁZS są zaczerwienione, tłuste plamy łuszczącego się naskórka, czasem wywołujące niewielki świąd. U niemowląt ŁZS na skórze głowy przyjmuje postać zółtawych łusek (potocznie nazywanych ciemieniuchą). 

Rozpoznanie i leczenie ŁZS

Do postawienia diagnozy ŁZS zwykle wystarcza wywiad i obserwacja zmian na skórze. Dalsze badania, takie jak biopsja i badania histopatologiczne pobranych próbek,  przeprowadza się w przypadku konieczności różnicowania ŁZS z innymi chorobami skóry o podobnych objawach, na przykład łuszczycą.

Leczenie polega stosowaniu leków przeciwgrzybiczych i przeciwzapalnych – jak nakładane miejscowo glikokortykosteroidy i inhibitory kalcyneuryny. W leczeniu łagodnych przypadków łojotokowego zapalenia skóry głowy można stosować dostępne bez recepty szampony przeciwgrzybicze zawierające cyklopiroks lub ketokonazol. 

Grzybica skóry nie zawsze wygląda tak samo

Grzybica skóry to pojęcie z którym zetknął się niemal każdy. Jednak nie wszyscy wiedzą z jak wieloma rodzajami grzybicy skóry możemy mieć do czynienia. W zależności od przyczyny objawy grzybicy mogą się znacznie różnić.

Objawy grzybicy 

Grzybica przybiera różne formy w zależności od rodzaju wywołującego ją grzyba i zaatakowanego miejsca na ciele. 

Grzybica paznokci i stóp – objawy

Grzybica paznokci rozpoczyna się zwykle od jednej lub dwóch zakażonych płytek – najczęściej palców zewnętrznych, najbardziej narażonych na ucisk niewygodnego obuwia. Płytka paznokcia może zmienić kolor na biały, żółtawy, zielony, a nawet ciemnobrunatny. Przez nadmierne rogowacenie traci swoją gładkość i przejrzystość, może też zacząć odwarstwiać się i odstawać od łożyska paznokcia (występuje tak zwana onycholiza).

Grzybica stóp objawia się zmianami na skórze, często występującymi w przestrzeniach międzypalcowych dwóch ostatnich palców lub na podeszwach. Swędzące zmiany przyjmują postać pęcherzyków lub grudek, może także występować łuszczenie i rozjaśnienie odcienia skóry.

Łupież pstry – często występująca powierzchniowa grzybica naskórka

Łupież pstry często nie wzbudza żadnych podejrzeń, a jego wygląd nie kojarzy się nam z zakażeniem grzybiczym. Zwykle przybiera formę drobnych plamek, początkowo oddzielonych od siebie i różowych, a w dalszych etapach choroby mogących zmienić odcień na żółty i brązowy i zlewających się w skupiska, zwykle obejmujące plecy, klatkę piersiową, ramiona, kark lub owłosioną skórę głowy. Ich charakterystyczną cechą jest wygląd po wystawieniu na promieniowanie słoneczne – przyjmują wtedy formę kontrastujących z opalenizną jasnych plamek na skórze. 

Leczenie grzybicy – czy zawsze konieczny jest lekarz?

Podstawą w skutecznym leczeniu grzybicy, niezależnie od jej umiejscowienia, jest badanie mykologiczne, które umożliwia dobranie leków do wywołującego objawy grzyba. Istotne jest również niedopuszczenie do powtórnego zakażenia, na przykład przez noszenie tych samych butów lub używanie niezdezynfekowanych ręczników i ubrań.

Rak skóry często wygląda niepozornie

Rak skóry nie jest jedną chorobą. To najliczniejsza grupa nowotworów złośliwych skóry o różnych objawach i rokowaniach. Jednym z najczęściej występujących raków skóry jest rak podstawnokomórkowy (łac. carcinoma basocellulare), który bardzo rzadko prowadzi do przerzutów, ale jego rozrost może niszczyć okoliczne tkanki. 

Czerniak – często występujący złośliwy rak skóry

Rakiem skóry cieszącym się prawdopodobnie najgorszą sławą jest czerniak, wywodzący się z komórek barwnikowych. Wbrew częstemu przekonaniu, czerniak nie musi powstawać na skórze. Niestety występuje również w trudnych do obserwacji miejscach, takich jak błony śluzowe a nawet gałka oczna. Na występowanie czerniaka wpływ mają nie tylko czynniki środowiskowe, takie jak częste narażenie na promieniowanie UV i poparzenia słoneczne, które znacznie zwiększają ryzyko zachorowania, ale także geny. Osoby z rodziny w której występowały przypadki czerniaka powinny regularnie badać u dermatologa wszystkie zmiany skórne.

Jak wygląda czerniak?

W około 40% przypadków czerniak rozwija się z istniejących znamion barwnikowych (tak zwanych pieprzyków) i na wczesnym etapie nie musi budzić podejrzeń swoim wyglądem. Z tego powodu wskazana jest regularna kontrola znamion u dermatologa podczas nieinwazyjnego badania dermatoskopii, które polega na obejrzeniu zmian skórnych w dużym powiększeniu. Badanie pozwala wykryć podejrzane zmiany na wczesnym, niezaawansowanym etapie choroby. 

Istnieją jednak cechy znamienia które bezwzględnie powinny wzbudzić nasze podejrzenia: nieregularny kształt, nierówne brzegi, nierównomierna pigmentacja – ciemniejsze i jaśniejsze obszary zmiany, swędzenie, wielkość powyżej 6 mm i zmiany wielkości lub grubości zmiany. Dermatochirurgiczne usunięcie zmiany skórnej pozwala na badanie histopatologiczne w celu wykluczenia procesów chorobowych. To ważne, ponieważ postawienie diagnozy czerniaka nie jest możliwe jedynie na podstawie badania dermatoskopowego.

Choroby skóry – kiedy iść do dermatologa?

Choroby skóry to nie tylko kwestia estetyki i dyskomfortu. Wygląd skóry jest miernikiem wielu procesów chorobowych w organizmie, dlatego warto konsultować ze specjalistą pojawiające się na niej zmiany. Warto wiedzieć, czy dokuczające nam objawy są skutkiem choroby zakaźnej, którą możemy zarazić domowników lub czy pozornie nieznacząca wysypka nie jest oznaką toczącego się w organizmie procesu chorobowego. Wszystkie wątpliwości w kwestii zdrowia naszej skóry rozwieje wizyta u lekarza dermatologa.