Otyłość, choroba XXI wieku. Przyczyny, powikłania i leczenie.

Dotyczy już ¼ Polaków, a ilość osób nią dotkniętych wciąż rośnie. Otyłość jest wieloczynnikową i złożoną chorobą, której głównym symptomem jest nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie. Konsekwencje otyłości są poważne i znacznie zwiększają ryzyko niektórych chorób.  Z otyłością często współwystępuje nadciśnienie tętnicze i choroby serca, choroby zwyrodnieniowe stawów, cukrzyca lub niektóre nowotwory.  

Otyłości łatwiej zapobiegać niż ją leczyć. Już BMI powyżej 25 powinno skłonić nas do zmiany nawyków. 

Czy to już otyłość? 

Z otyłością mamy do czynienia, kiedy masa tkanki tłuszczowej przekroczy 25% masy ciała u mężczyzn lub 30% u kobiet. BMI i WHR to dwa podstawowe wskaźniki pozwalające stwierdzić wystąpienie otyłości.  

WHR, czyli waist-hip-ratio to stosunek obwodu talii do obwodu bioder. W ten sposób możemy ocenić stopień otyłości centralnej, czyli nagromadzenia tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha. Aby określić WHR należy zmierzyć biodra w najszerszym a talię w najwęższym miejscu, a następnie podzielić obwód talii Przez obwód bioder. Otrzymany wynik nie powinien być wyższy niż 0,8 u kobiet lub 0,9 mężczyzn. 

Innym popularnym i prostym w obliczeniu wskaźnikiem jest BMI, czyli body mass index, znany również pod nazwą wskaźnika Queteleta. BMI otrzymujemy w wyniku podzielenia masy ciała w kg przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu. Za granicę otyłości uznaje się BMI większe lub równe 30. II-gi i III-ci stopień otyłości stwierdza się przy BMI powyżej 35 i 40 punktów. 

Przyczyny otyłości 

Przyczyny otyłości są złożone i zależne od wielu czynników genetycznych metabolicznych hormonalnych i behawioralnych. Koniecznym warunkiem do jej wystąpienia jest długotrwała nadwyżka kaloryczna powodujące odkładanie się tkanki tłuszczowej.

Jakie są konsekwencje otyłości?

Nie trzeba nikogo przekonywać, że otyłość wpływa nie tylko na nasze samopoczucie. Jednym ze schorzeń współwystępujących z otyłością jest choroba zwyrodnieniowa stawów, najczęściej występująca choroba układu ruchu. Powyżej BMI 27 każdy dodatkowy punkt to o 15% większe ryzyko jej wystąpienia. Mogłoby się wydawać, że choroba zwyrodnieniowa występuje w otyłości jedynie z powodu nadmiernego obciążenia stawów, jednak zwyrodnienia można zaobserwować również w stawach dłoni. Możliwym wyjaśnieniem jest prozapalne działanie adipokin i cytokin, wydzielanych przez tkankę tłuszczową. 

Komórki tłuszczowe czyli adipocyty, oprócz magazynowania energii spełniają także funkcję endokrynne. Wydzielane przez nie adipokiny, oprócz działania prozapalnego przyczyniają się również do rozwoju insulinooporności. Wystąpienie insulinooporności jest istotnym czynnikiem w etiologii występujących przy otyłości chorób, takich jak miażdżyca,  zaburzenia lipidowe nadciśnienie tętnicze choroba niedokrwienna serca i cukrzyca typu 2.  

Leczenie otyłości 

Leczenie stosowane przy nadwadze i otyłości składa się z 3 etapów zwanych algorytmem leczenia otyłości:  

1. Leczenie niefarmakologiczne, obejmujące zmianę diety, zwiększenie aktywności fizycznej i modyfikację codziennych nawyków. 
2. Farmakoterapia, czyli leki stosowane w leczeniu nadwagi i otyłości. 
3. Leczenie chirurgiczne otyłości. 

Farmakoterapia. czy istnieją leki na otyłość? 

Oprócz zmiany nawyków w leczeniu otyłości może pomóc odpowiednio dobrana farmakoterapia.

Wprowadzenie leczenia farmakologicznego Jest zalecane w otyłości (przy BMI większym lub równym 30), lub w nadwadze, przy odpowiednich wskazaniach. Leczenie farmakologiczne przy nadwadze powyżej 27 BMI można wprowadzić przy wystąpieniu przynajmniej jednej choroby związanej z otyłością i jeżeli jej dotychczasowe leczenie nie przyniosło efektów. 

Leczenie operacyjne otyłości 

Leczenie operacyjne jest skuteczną metodą leczenia otyłości olbrzymiej, stosowaną jeśli metody zachowawcze nie przyniosły oczekiwanych efektów. Dwie najpopularniejsze metody stosowane w leczeniu operacyjnym to wyłączenie żołądkowe i pionowa plastyka żołądka.

Niefarmakologiczne leczenie otyłości 

Skuteczne leczenie otyłości powinno być dobrane indywidualnie do możliwości pacjenta, jego wieku płci i stanu zdrowia. Szanse na powodzenie w leczeniu zwiększa współpraca pacjenta ze specjalistycznym zespołem, kompleksowo zajmującym się konsekwencjami otyłości.  

Metody niefarmakologiczne to pierwszy krok w algorytmie leczenia otyłości. 

Modyfikacja stylu życia powinna być wprowadzona zawsze, niezależnie od innych metod leczenia. Leczenie niefarmakologiczne obejmuje zwiększenie aktywności fizycznej i indywidualnie dobraną dietę prowadzącą do redukcji masy ciała. Powolny spadek masy ciała przynosi najbardziej trwałe rezultaty, a najbardziej optymalne tempo odchudzania to 0,5–1 kg tygodniowo. Restrykcyjne diety ubogowęglowodanowe, ubogobiałkowe lub ubogotłuszczowe nie wykazują większej skuteczności w odchudzaniu niż dobrze zbilansowana odżywczo dieta ubogoenergetyczna. Diety skrajnie niskokaloryczne (200-800 kcal dziennie) mogą być stosowane jedynie pod kontrolą lekarza i krótkoterminowo, na przykład przed zabiegiem operacyjnym. 

W otyłości nie zaleca się ćwiczeń mogących dodatkowo obciążać układ szkieletowo–mięśniowy, takich jak popularne bieganie. Wskazane są ćwiczenia oszczędzające stawy na przykład spacery, ćwiczenia w wodzie, pływanie i niektóre pozycje w jodze. Początkowo należy ćwiczyć 3 razy w tygodniu na poziomie 50-70% maksymalnego pułapu tlenowego.  

Podczas wdrażania nowych nawyków pomocne może okazać się wsparcie psychologiczne i wyznaczanie konkretnych, krótkoterminowych celów.  

Leki na otyłość, czyli leczenie farmakologiczne  

Leczenie farmakologiczne w otyłości służy nie tylko obniżeniu masy ciała. Odpowiednie leki pomagają kontrolować zaburzenia metaboliczne współwystępujące z otyłością. Zastosowanie leków rozważa się przy BMI przekraczającym 30 lub BMI powyżej 27 z współwystępującymi chorobami związanymi z otyłością.  

Leczenie farmakologiczne w otyłości powinno być prowadzone równolegle do postępowania niefarmakologicznego, czyli stosowania odpowiedniej diety utrzymywania aktywności fizycznej.  

Po 3 miesiącach od rozpoczęcia leczenia farmakologicznego należy przeprowadzić kontrolę masy ciała. Farmakoterapia powinna być kontynuowana przy stwierdzeniu redukcji wagi powyżej 3% w przypadku pacjentów chorych na cukrzycę, lub 5% u pozostałych pacjentów.  

Operacyjne leczenie otyłości 

Metody chirurgiczne uważa się za najskuteczniejszy sposób leczenia otyłości olbrzymiej. Ich skuteczność to 30–50% redukcji masy ciała w trakcie 6–12 miesięcy od operacji. Maksymalne efekty operacji mogą pojawić się nawet po 24 miesiącach od zabiegu.  

Kto kwalifikuje się do operacyjnego leczenia otyłości?

Zabiegi bariatryczne w leczeniu otyłości można rozważyć u osób pomiędzy 18 a 60 rokiem życia ze stwierdzoną otyłością III stopnia.  Do leczenia operacyjnego dopuszcza się także pacjentów z otyłością II stopnia i chorobami towarzyszącymi, na przykład cukrzycą typu 2, niewydolnością serca, nadciśnieniem tętniczym, obturacyjnym bezdechem sennym, chorobą zwyrodnieniową stawów lub problemami psychologicznymi. Warunkiem dopuszczenia do leczenia operacyjnego jest szansa na cofnięcie lub złagodzenie przebiegu tych chorób dzięki operacji. Operacyjne leczenie otyłości zawsze poprzedzają próby leczenia zachowawczego.  

Dwie główne metody wykorzystywane w chirurgicznym leczeniu otyłości to wyłączenie żołądkowe i pionowa plastyka żołądka. 

Jakie są przeciwwskazania do operacyjnego leczenia otyłości? 

• Brak wcześniejszych prób leczenia metodami zachowawczymi, czyli zmianą diety i zwiększeniem aktywności fizycznej.
• Niestabilne zaburzenia psychiczne, ciężka depresja lub zaburzenia osobowości.
• Niemożność zapewnienia odpowiedniej opieki medycznej po operacji.
• Nadużywanie alkoholu lub uzależnienie od leków. 
• Niezdolność do samodzielnego życia i brak wsparcia otoczenia.