Jelito grube. Budowa, choroby i rola w organizmie

Około 1,5 metra jelita grubego, to jedynie ⅕ całej długości przewodu pokarmowego, pełniąca jednak kluczową rolę w jego funkcjonowaniu. Jelito grube to ostatni, końcowy odcinek przewodu pokarmowego, z jednej strony połączony z jelitem cienkim, z drugiej zakończony kanałem odbytu. To dzięki jego pracy organizm może wchłaniać sole mineralne, odzyskiwać nawet 90% wody z treści pokarmowej i pozbywać się zbędnych resztek pozostałych po procesie trawienia. 

Budowa i funkcje jelita grubego

Jelito grube jest zbudowane z czterech warstw błony, kolejno od wewnątrz: błony śluzowej, błony podśluzowej, błony mięśniowej, odpowiedzialnej za ruchy perystaltyczne jelit i błony surowiczej. Na jelito grube (łac. intestinum csassum) składają się trzy odcinki pełniące nieco odmienne funkcje: kątnica (jelito ślepe, łac. caecum), okrężnica (colon) i odbytnica (rectum). 

Budowa jelita grubego – kątnica

Kątnica to pierwszy i jednocześnie najszerszy odcinek jelita grubego, osiągający nawet 8 cm szerokości w rozkurczu. Kątnica wyglądem przypomina kieszeń i jest położona w prawej okolicy biodrowej, z jednej strony łącząc się z jelitem cienkim. W początkowej części kątnicy, u ujścia jelita cienkiego, znajduje się wyrostek robaczkowy. W kątnicy dochodzi do wchłaniania elektrolitów i nadmiaru wody z treści pokarmowej. Cofanie się treści pokarmowej z kątnicy do jelita cienkiego nie jest możliwe, dzięki rozdzielającej je zastawce krętniczo-kątniczej. 

Budowa jelita grubego – okrężnica

Po zapełnieniu jelita ślepego treść pokarmowa zaczyna przemieszczać się do pierwszej części okrężnicy, nazywanej okrężnicą wstępującą (wstępnica, colon ascendens). Jej nazwa pochodzi od położenia, które sprawia, że treść pokarmowa przesuwa się w górę jamy brzusznej. Następnymi segmentami tej części jelita jest okrężnica poprzeczna (poprzecznica, colon transversum) i zstępująca (zstępnica, colon descendens). W ten sposób okrężnica otacza znajdujące się w centralnej części jelito cienkie. W okrężnicy następuje wchłanianie wody i elektrolitów. Wydzielany przez nią śluz pozwala treści pokarmowej gładko przesuwać się w kierunku esicy (okrężnicy esowatej, łac. colon sigmoideum), końcowego odcinka okrężnicy. 

Budowa jelita grubego – odbytnica i odbyt

Odbytnica (jelito proste, prostnica, łac. rectum) to końcowy odcinek jelita grubego. Z odbytnicy niestrawione resztki pokarmowe przedostają się do odbytu, z obu stron zakończonego zwieraczem. Jedynie zwieracz zewnętrzny może być świadomie kontrolowany przez człowieka. Znajdujący się w odbycie stolec wywołuje uczucie parcia i chęć wypróżnienia. 

Najczęstsze choroby jelita grubego

Zaburzenia funkcjonowania jelita grubego wywołują przykre objawy, mogące znacznie utrudnić nasze codzienne funkcjonowanie.

Mikroskopowe zapalenie jelita grubego

Mikroskopowe zapalenie jelita grubego należy do chorób zapalnych o nieznanej przyczynie. Nazwa pochodzi od wielkości zmian histopatologicznych w jelicie – są możliwe do wykrycia pod mikroskopem, jednak niemożliwe do zauważenia podczas badań endoskopowych jelita, takich jak kolonoskopia. Do głównych typów mikroskopowego zapalenia jelita grubego należy zapalenie limfocytowe i zapalenie kolagenowe. Wśród możliwych czynników mających wpływ na rozwój choroby wymienia się przebyte zakażenia jelitowe, przyjmowanie niektórych leków, palenie papierosów, oraz problemy autoimmunologiczne – mikroskopowe zapalenie jelita grubego często współwystępuje z chorobami o podłożu autoimmunologicznym. 

Mikroskopowe zapalenie jelita grubego – objawy, diagnostyka i leczenie

Najczęstszym objawem MZJG jest uporczywa, wodnista biegunka bez krwi i śluzu, nagłe parcie na stolec oraz wzdęcia i bóle brzucha. Zazwyczaj MZJG ma łagodny przebieg.

Diagnozę mikroskopowego zapalenia jelita grubego stawia się po zbadaniu wycinków pobranych podczas kolonoskopii. Leczenie polega na eliminacji możliwych przyczyn wystąpienia MZJG, na przykład niektórych przyjmowanych leków. Nawet u 1/3 Pacjentów choroba ustępuje samoistnie.

Choroby jelita grubego: choroba Leśniowskiego i Crohna

Choroba Leśniowskiego i Crohna (choroba Crohna) jest chorobą przewlekłą, zaliczaną do nieswoistych zapaleń jelit. Choroba Leśniowskiego i Crohna objawia się procesem zapalnym, stopniowo obejmującym wszystkie warstwy ściany zmienionego chorobowo odcinka przewodu pokarmowego, prowadząc do jego trwałego uszkodzenia. Powstałe w ten sposób zwłóknienia skutkują tworzeniem się przetok, zgrubień, zwężeń i ropni w ścianach przewodu pokarmowego. Choroba przebiega w okresach zaostrzeń i remisji objawów i może dotyczyć niemal każdego fragmentu przewodu pokarmowego – przełyku, żołądka i jelit.

Choroba Leśniowskiego i Crohna – objawy

Objawy choroby Leśniowskiego i Crohna zależą od odcinka, który został objęty zapaleniem. Jeśli zmiany pojawiają się w obszarze jelita grubego i odbytnicy (około 50-60% przypadków), chory może cierpieć z powodu osłabienia, gorączki, biegunek, bólów brzucha, owrzodzeń, przetok i ropni w okolicy odbytu, a także szczeliny odbytu. 

Zajęcie przez proces chorobowy rozległych fragmentów jelit może prowadzić do zespołu upośledzonego wchłaniania, zaburzeń elektrolitowych i niedoborów witamin.

Choroba Leśniowskiego i Crohna – diagnostyka i leczenie

W diagnostyce choroby Crohna stosuje się badania krwi, w tym oznaczenie poziomu CRP, badania histopatologiczne wycinków pobranych z jelita podczas rektoskopii, kolonoskopii lub endoskopii kapsułkowej oraz badania obrazowe. Videorektoskopia – Salve Medica Centrum Medyczne

Wciąż nie zostały opracowane skuteczne metody wyleczenia choroby Leśniowskiego i Crohna. W zależności od umiejscowienia i nasilenia zmian stosowane są metody chirurgiczne, w celu usunięcia powstałych zwężeń, przetok i niedrożności jelit oraz leczenie farmakologiczne, o działaniu przeciwzapalnym i oddziałującym na układ immunologiczny. Leczenie ma na celu maksymalne wydłużenie okresów remisji choroby i zwiększenie jakości życia Pacjenta. Pacjentom zaleca się zmiany w trybie życia, unikanie stresu, rzucenie palenia, unikanie infekcji, mogących prowadzić do zaostrzeń choroby, rezygnacja z przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz uzupełnianie ewentualnych niedoborów składników odżywczych.

Choroby jelita grubego: wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Drugą chorobą zaliczaną do nieswoistych chorób zapalnych jelit o nieokreślonej przyczynie jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Ze względu na podobieństwo objawów, wrzodziejące zapalenie jelita grubego bywa trudne do odróżnienia od choroby Crohna, nawet przy zaawansowanej diagnostyce.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy

Biegunka o dużej częstotliwości i małej objętości jest głównym objawem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Wypróżnienia mogą występować nawet dwudziestokrotnie w ciągu doby. Objawami towarzyszącymi może być zmęczenie, utrata wagi, krew w stolcu i bóle brzucha, zlokalizowane w jego lewej części lub w okolicy odbytu. Jeśli zmiany chorobowe obejmują tylko okolice odbytu, chory może odczuwać bolesne parcie na stolec.

Łagodny przebieg wrzodziejącego zapalenia jelita grubego dotyczy aż 80% chorych. Ciężką postać choroby diagnozuje się przy występowaniu ponad 6 krwistych wypróżnień dziennie, silnego bólu brzucha, osłabienia, utracie masy ciała, przyśpieszonym pulsie i obniżonym ciśnieniu tętniczym. 

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – diagnostyka i leczenie

Początkowym etapem diagnostyki wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest wykluczenie infekcyjnego podłoża objawów i zakażeń bakteryjnych. Diagnozę potwierdza badanie histopatologiczne wycinków pobranych podczas badań endoskopowych. 

Celem leczenia jest doprowadzenie do wygojenia błony śluzowej jelita grubego. Stosuje się farmakoterapię (glikokortykosteroidy, preparaty kwasu 5-aminosalicylowego, preparaty immunosupresyjne), a w cięższym przebiegu choroby konieczne mogą być zabiegi chirurgiczne. 

Choroby jelita grubego – choroba Hirschprunga

Choroba Hirschsprunga (wrodzona bezzwojowość jelita grubego) to wada rozwojowa, w której jelito grube w swoim końcowym odcinku pozbawione jest zwojów nerwowych śródściennych. Prowadzi to do zwężenia tej części jelita, przy jednoczesnym poszerzeniu obszaru jelita ponad zwężeniem. W niektórych przypadkach choroby Hirschsprunga zwężenie może dotyczyć nie tylko esicy i odbytnicy, ale całej długości jelita grubego, a w około 10% przypadków obejmować nawet jelito cienkie. 

Choroba Hirschsprunga – objawy 

Choroba Hirschsprunga objawia się przewlekłymi zaparciami, wzdęciami i bólami brzucha. Brzuch jest twardy, bolesny i napięty. W cięższych przypadkach choroby objawy niedrożności jelit można zaobserwować już w okresie noworodkowym. Przy całkowitej niedrożności jelita już krótko po urodzeniu wymagana jest interwencja chirurgiczna. W przypadkach choroby Hirschsprunga o łagodniejszym przebiegu, rozpoznanie może być postawione w późniejszym dzieciństwie, a nawet w dorosłości. Do późniejszej diagnozy dochodzi, kiedy jelito grube jest zwężone i wypróżnienie jest możliwe, chociaż utrudnione. Zaparciom towarzyszą wzdęcia i bóle brzucha. 

Choroba Hirschsprunga – diagnoza i leczenie

W diagnostyce choroby Hirschsprunga wykorzystuje się wlew kontrastowy doodbytniczy pozwalający na ocenę budowy dolnego odcinka przewodu pokarmowego na zdjęciu RTG. inne stosowane badania diagnostyczne to badanie histologiczne wycinka pobranego podczas endoskopowej biopsji odbytu i manometria odbytu. 

W leczeniu choroby Hirschsprunga stosuje się metody chirurgiczne, polegające na wycięciu nieprawidłowo zwężonego fragmentu jelita grubego. 

Choroby jelita grubego: rak jelita grubego

Rak jelita grubego to druga w Polsce przyczyna zgonów z powodu chorób nowotworowych. Częściej występuje u mężczyzn, a z powodu zmian w diecie Polaków częstość jego występowania wzrasta w ostatnich latach. 90% złośliwych nowotworów jelita grubego to gruczolakoraki. 

Rak jelita grubego – objawy

Wczesne objawy raka jelita grubego to między innymi:

• nawracające krwawienia z odbytnicy
• krew w stolcu
• zmiana rytmu wypróżnień, naprzemienne biegunki i zaparcia
• daremne parcie na stolec, czyli nieudane próby wypróżnienia
• bóle brzucha
• niedokrwistość wynikająca z powtarzających się krwawień z jelita grubego
• zmiana wyglądu i objętości stolca
• niespecyficzne objawy zaawansowanych chorób nowotworowych: osłabienie, zmniejszony apetyt i utrata wagi

Rak jelita grubego – diagnostyka i leczenie

W diagnostyce raka jelita grubego wykorzystuje się badania takie jak:

• badanie per rectum (skuteczne przy wykrywaniu guzów położonych w końcowym odcinku jelita grubego) Wizyta proktologiczna – Salve Medica Centrum Medyczne
• badanie na krew utajoną w stolcu, 
• badanie krwi na obecność markerów nowotworowych typowych dla nowotworów jelita grubego Chcę wykonać test w kierunku raka jelita grubego Colotect – Salve Medica Centrum Medyczne
• wlew kontrastowy jelita grubego, 
• kolonoskopia 
• rektoskopia. Rektoskopia – w jakim celu i jak przeprowadza się to badanie? – Salve Medica Centrum Medyczne

Bezpłatny program genetyczny raka jelita grubego – Salve Medica Centrum Medyczne

W leczeniu raka jelita grubego wykorzystywane są metody chirurgiczne, radioterapia, chemioterapia i nowoczesne ukierunkowane leczenie molekularne. 

Rak jelita grubego jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów wśród chorób nowotworowych w Polsce. Jednym z najczęściej zalecanych badań pozwalających na wczesne wykrycie raka jelita grubego jest kolonoskopia Kolonoskopia – Salve Medica Centrum Medyczne

Inne choroby jelita grubego

Do innych często występujących schorzeń jelita grubego należą:

• Choroby zapalne o podłożu infekcyjnym
• Polipy jelita grubego
• Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. Początkowym objawem jest rozlany ból brzucha, lokalizujący się następnie w okolicach prawego dołu biodrowego, gorączka, wymioty i nudności
• Zapalenie uchyłków jelita grubego, objawiające się wzdęciami, bólami brzucha i zmianą rytmu wypróżnień

Zespół jelita drażliwego Zespół jelita drażliwego (IBS) – objawy, przyczyny i leczenie – Salve Medica Centrum Medyczne