Jelito cienkie – budowa, funkcje i choroby. Jakie są objawy chorób jelita cienkiego?

W sześciometrowym jelicie cienkim zachodzi niemal cały proces trawienia pokarmu i wchłaniania składników odżywczych do krwiobiegu. Jeśli jelito funkcjonuje nieprawidłowo, nasza dbałość o pełnowartościową, zbilansowaną i odżywczą dietę nie przyniesie spodziewanych efektów. Jak zbudowane jest jelito cienkie i jak przeprowadza procesy trawienia? Jakie są objawy chorób jelita cienkiego i kiedy zgłosić się do lekarza? Dowiedz się z artykułu.

Położenie i budowa jelita cienkiego

Jelito cienkie z jednej strony połączone jest z żołądkiem, a z drugiej z jelitem grubym, od którego oddziela je zastawka krętniczo-kątnicza. Ma około 5-6 m, średnicę około 3 cm i znajduje się w centralnej części jamy brzusznej. 

Z jakich części składa się jelito cienkie?

Trzy główne części jelita cienkiego to dwunastnica, jelito czcze i jelito kręte. 

Budowa jelita cienkiego – dwunastnica

Pierwszym odcinkiem jelita cienkiego jest dwunastnica, połączona z żołądkiem poprzez odźwiernik – mięsień o pierścieniowatym kształcie, regulujący przepływ treści pokarmowej z żołądka do jelita. W dwunastnicy, odcinku jelita cienkiego o około 20-30 cm długości, znajduje się ujście przewodu pęcherzyka żółciowego oraz przewody wyprowadzające trzustki – to z nich do dwunastnicy spływa żółć i enzymy trzustkowe. Dzięki gruczołom dwunastniczym jelito cienkie na tym odcinku wytwarza również śluz zobojętniający kwaśną treść żołądkową. 

Budowa jelita cienkiego – jelito czcze i kręte

Następnym odcinkiem jelita cienkiego jest jelito czcze, o długości około 2-3 metrów, przechodzące w około 3-metrowej długości jelito kręte. Jelito kręte od jelita grubego oddziela zastawka krętniczo-kątnicza, zapobiegająca cofaniu się treści z jelita grubego.  

Funkcje jelita cienkiego

Głównymi funkcjami tego odcinka jelita jest wytwarzanie soku jelitowego, trawienie treści pokarmowej i wchłanianie składników odżywczych. Błona śluzowa jelita cienkiego pokryta jest około 10 milionami kosmków, znacznie zwiększającymi jej powierzchnię chłonną – do nawet 200 m²! Dzięki temu jelito cienkie jest w stanie wydajniej pochłaniać składniki strawionego pokarmu. 

Najczęstsze choroby jelita cienkiego

Większość schorzeń jelita cienkiego wywołuje niespecyficzne i ogólne objawy ze strony układu pokarmowego, a dokładna diagnoza może być postawiona dopiero po wykonaniu szczegółowych badań. Ze względu na możliwość powikłań, nie warto ignorować zwłaszcza nawracających lub przewlekłych dolegliwości pokarmowych, nawet jeśli nie osiągają dużego nasilenia. Objawy, takie jak bóle brzucha, uczucie pełności, zaparcia i biegunki, zgagę, mdłości i utratę apetytu, skonsultuj ze specjalistą Wizyta gastroenterologiczna – Salve Medica Centrum Medyczne

Choroby jelita cienkiego: zespół jelita drażliwego (IBS)

Zespół jelita drażliwego (zespół jelita nadwrażliwego) jest przewlekłą chorobą jelit o nieznanej etiologii i charakterze czynnościowym, czyli niezwiązanym z występowaniem uszkodzeń lub nieprawidłowości w budowie jelit. Głównym objawem IBS są bóle brzucha i zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunki lub zaparcia, czasem występujące naprzemiennie). Zespół jelita drażliwego (IBS) – objawy, przyczyny i leczenie – Salve Medica Centrum Medyczne

SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego)

Do rozwoju SIBO, czyli zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego dochodzi, gdy flora bakteryjna, pochodząca zazwyczaj z jelita grubego, ulega nadmiernemu rozrostowi. Nadmierny rozrost flory bakteryjnej jelita cienkiego doprowadza do nieprawidłowości w trawieniu i nieprzyjemnych objawów, takich jak wzdęcia, zaparcia, gazy i bóle brzucha. SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) – objawy, leczenie, przyczyny – Salve Medica Centrum Medyczne

Choroby jelita cienkiego: wrzody dwunastnicy

Najczęstszą przyczyną pojawienia się wrzodów trawiennych – stanu zapalnego i ubytków w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy jest zakażenie bakterią Helicobacer Pylori, odpowiadające za niemal 90% przypadków wrzodów dwunastnicy. Zakażenie Helicobacter Pylori nie zawsze musi doprowadzić do rozwoju choroby wrzodowej, jeśli jednak tak się stanie, produkowane przez nie toksyny uszkadzają błonę śluzową przewodu pokarmowego. Innym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wrzodów jest przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, między innymi popularnego ibuprofenu, kwasu acetylosalicylowego (aspiryny) lub naproksenu. Wśród pozostałych znanych czynników ryzyka wymienia się uwarunkowania genetyczne i palenie papierosów. 

Objawem choroby wrzodowej dwunastnicy jest ból pojawiający się na czczo oraz po około 2-3 godzinach po posiłku. Ból często występuje w nocy i ustępuje po posiłku lub przyjęciu leków zobojętniających. 

Infekcje jelita cienkiego

Do najczęstszych schorzeń jelita cienkiego należą infekcje wywołane przez bakterie lub wydzielane przez nie toksyny. Stany chorobowe jelit, wywołane przez toksyny bakterii przyjętych razem z żywnością i określane potocznie jako “zatrucia pokarmowe”, charakteryzują się bardzo szybkim (1-8 h) wystąpieniem objawów. Nazwą “zatrucia pokarmowe” określa się również często, chociaż błędnie, choroby infekcyjne jelit wywołane przez bakterie. W przypadku tego rodzaju infekcji objawy występują nieco później, nawet po 24 godzinach od przyjęcia skażonego pokarmu. 

Leczenie zatruć pokarmowych

Leczenie zatruć pokarmowych i infekcji bakteryjnych jelit zwykle nie wymaga antybiotykoterapii. Stosowane jest leczenie objawowe i dbanie o odpowiednie nawodnienie chorego. Szczególnym przypadkiem, w którym wskazana jest identyfikacja bakterii będących przyczyną choroby i szybsze włączenie leczenia, są małe dzieci, osoby w podeszłym wieku, Pacjenci  z przewlekłymi stanami zapalnymi jelit, hemodializowani, przyjmujący glikokortykosteroidy, z zaburzeniami pracy układu odpornościowego, tętniakiem aorty brzusznej lub po operacji przeszczepienia zastawek serca.

Najczęstsze choroby pasożytnicze jelita cienkiego

Nie tylko zakażenia bakteryjne mogą wywoływać przykre objawy ze strony układu pokarmowego. Jelito cienkie jest również narażone na choroby pasożytnicze.

Choroby jelita cienkiego: lamblioza ostra

Lamblioza (giardioza) to choroba pasożytnicza wywołana przez pierwotniaka Giardia intestinalis (ogoniastek jelitowy), odpowiadająca za około 5% przypadków biegunki podróżnych. Jest jedną z najczęściej występujących chorób pasożytniczych na świecie. Do zakażeń dochodzi drogą pokarmową, przez skażone ręce lub kontakt z zanieczyszczoną wodą, na przykład w rzece lub basenie. Większość zakażeń przebiega bezobjawowo. Zakażenia ostre objawiają się trwającą ponad dwa tygodnie biegunką, wzdęciami, utratą wagi, nudnościami, osłabieniem, bólami brzucha i gorączką. Zakażenie może minąć samoistnie lub przejść w formę przewlekłą, cechującą się łagodniejszymi objawami o charakterze nawracającym. 

W leczeniu lambliozy stosuje się leki o działaniu objawowym i preparaty przeciwpasożytnicze. 

Choroby jelita cienkiego: tasiemczyca 

Tasiemiec nieuzbrojony to pasożyt posiadający dwóch żywicieli: człowieka i bydło. Do zarażenia dochodzi poprzez zjedzenie surowej lub niedogotowanej wołowiny zawierającej larwy tasiemca. W jelicie cienkim człowieka – swojego żywiciela ostatecznego, tasiemiec może osiągnąć długość nawet 12 metrów. W przypadku innego, groźnego dla człowieka gatunku, tasiemca uzbrojonego, źródłem zakażenia jest mięso wieprzowe. Tasiemiec uzbrojony osiąga do 4 m długości i w przeciwieństwie do tasiemca nieuzbrojonego nie bytuje jedynie w układzie pokarmowym – jego larwy mogą występować w innych narządach ciała człowieka, mięśniach, gałce ocznej, a nawet mózgu.

Objawami obecności tasiemca w układzie pokarmowym są bóle brzucha, nudności, brak apetytu, utrata masy ciała, biegunka, wysypka, osłabienie i anemia. Niekiedy tasiemczyca przebiega bezobjawowo.

Choroby jelita cienkiego: glistnica

Glistnica to choroba wywoływana pasożytem – glistą ludzką (Ascaris lumbricoides), wprowadzoną do organizmu drogą pokarmową, poprzez spożycie żywności zanieczyszczonej jajami glisty. Glista osiąga długość 15-40 cm i wywołuje różne objawy, zależnie od etapu jej rozwoju i miejscu bytowania w organizmie. Podczas okresu wędrówki larw mogą wystąpić objawy takie jak dyskomfort w klatce piersiowej, uporczywy suchy kaszel, osłabienie, utrudnione oddychanie i stan podgorączkowy. Okres, w którym glista pasożytuje w jelicie cienkim, zwykle przebiega bezobjawowo. Diagnozę glistnicy stawia się po wykryciu w kale jaj lub dojrzałych form glisty ludzkiej.

Choroby jelita cienkiego: choroba Leśniowskiego i Crohna

Choroba Leśniowskiego i Crohna (inaczej choroba Crohna) jest zaliczana do nieswoistych zapaleń jelit, charakteryzujących się przewlekłym stanem zapalnym przewodu pokarmowego o nieokreślonej przyczynie. Stan zapalny może występować w każdej części układu pokarmowego, doprowadzając do jego nieodwracalnych uszkodzeń. Do ogólnych objawów choroby Crohna należy utrata masy ciała, zmęczenie i gorączka. Pozostałe objawy zależą od lokalizacji zapalenia. Stan zapalny w obrębie jelita cienkiego często manifestuje się anemią, gorączką, wymiotami, biegunką i bólami brzucha nasilającymi się po posiłkach. 

Choroby jelita cienkiego: celiakia glutenozależna

Celiakia to choroba o podłożu autoimmunologicznym, spowodowana przez nietolerancję glutenu – grupy białek zawartych między innymi w ziarnach zbóż  (pszenicy, żyta, orkiszu, owsa i jęczmienia). Do objawów celiakii klasycznej (jawnej, pełnoobjawowej) należą:

• biegunki wodniste lub tłuszczowe 
• wzdęcia i bóle brzucha 
• utrata masy ciała 
• wymioty 
• zgaga 
• afty w jamie ustnej 

W celiakii nietypowej pojawiają się objawy będące skutkiem zaburzeń wchłaniania jelitowego: 

• anemia 
• zapalenia błony śluzowej i skóry 
• zaburzenia pracy wątroby 
• problemy ze stawami 
• objawy zaburzonego wchłaniania wapnia 
• zaburzenia neurologiczne 
• problemy z koncentracją
• zaburzenia nastroju 
• bóle głowy. 

Spożywanie glutenu przez chorych na celiakię powoduje uszkodzenie jelita cienkiego i zanik kosmków jelitowych, a leczenie polega na przestrzeganiu ściśle bezglutenowej diety. Choroba może występować od urodzenia lub zostać nabyta – zanik tolerancji na gluten może być konsekwencją między innymi zakażenia układu pokarmowego. Większe ryzyko wystąpienia celiakii dotyczy osób cierpiących na inne choroby autoimmunologiczne, na przykład cukrzycę typu I lub autoimmunologiczne schorzenia tarczycy lub wątroby. Częstość występowania celiakii w krajach zachodnich szacuje się na 0,6% populacji. Badania laboratoryjne – diagnostyka celiakii – Salve Medica Centrum Medyczne

Nowotwory złośliwe jelita cienkiego

Nowotwory jelita cienkiego występują rzadziej niż w przypadku jelita grubego. Wczesne objawy złośliwych nowotworów jelita cienkiego są niespecyficzne i pokrywające się z symptomami większości chorób układu pokarmowego. Należą do nich nudności, osłabiony apetyt i zwiększenie obwodu brzucha (wzdęcia). Wraz z rozwojem raka jelita cienkiego pojawiają się symptomy, takie jak utrata masy ciała, osłabienie, “smoliste” ciemne stolce, niedokrwistość, wywołana zaburzeniami wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego, silne bóle brzucha, ciemne wymioty o wyglądzie fusów kawowych, zażółcenie skóry, białek oczu i błon śluzowych. 

Szczególną wagę do profilaktyki nowotworów jelita cienkiego powinny przykładać osoby z dotychczas poznanych grup ryzyka: Pacjenci z chorobami jelit, takimi jak choroba Leśniowskiego i Crohna, zespołem rodzinnej polipowatości gruczolakowatej jelita grubego lub celiakią. W diagnozie nowotworów jelita cienkiego stosuje się badanie kontrastowe przewodu pokarmowego, tomografię komputerową, Tomografia komputerowa jamy brzusznej – Salve Medica Centrum Medyczne USG jamy brzusznej USG jamy brzusznej – Salve Medica Centrum Medyczne oraz badania endoskopowe. Badanie endoskopowe jelita cienkiego nie musi oznaczać niekomfortowych i inwazyjnych zabiegów. Endoskopia kapsułkowa to setki zdjęć przewodu pokarmowego wykonanych przez niewielką, wyposażoną w kamerę kapsułkę, połkniętą przez Pacjenta. Endoskopia kapsułkowa CapsoCam Plus – Salve Medica Centrum Medyczne