Depresja – najczęściej spotykane zaburzenie psychiczne. Przyczyny, objawy i leczenie  

Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja to najczęściej spotykane zaburzenie psychiczne w skali światowej i główna przyczyna niezdolności do pracy. WHO szacuje, że do 2030 roku depresja zostanie najczęściej diagnozowaną chorobą na świecie. Tymczasem z powodu różnorodności objawów, wciąż większość przypadków depresji nie zostaje zdiagnozowana, a nawet Pacjenci z postawioną diagnozą nie zawsze są właściwie leczeni. 

Jak rozpoznać depresję? Główne objawy 

Depresja – objawy afektywne 

Wśród objawów afektywnych, czyli dotyczących nastroju człowieka, w depresji najczęściej obserwuje się obniżenie nastroju i zmniejszenie zdolności odczuwania przyjemności i pozytywnych emocji. Może pojawić się całkowity zanik zdolności odczuwania pozytywnych emocji (anhedonia) i poczucie braku sensu z wykonywanych działań. Aktywności przynoszące dotychczas radość i satysfakcję jawią się choremu jako pozbawione sensu i maleje motywacja do ich wykonywania. Przy znacznie nasilonych objawach chory może zaniechać nawet podstawowych działań, takich jak dbanie o higienę, sprzątanie lub nawet wstawanie z łóżka (abulia). 

Depresja nie zawsze oznacza odczuwanie smutku. Często obserwowanym w depresji objawem jest zmniejszona wrażliwość na bodźce emocjonalne, postępująca aż do całkowitej obojętności na to co się wydarzy (apatia). U niektórych chorych może pojawić się zmienny nastrój, niecierpliwość, rozdrażnienie i zmniejszenie kontroli nad emocjami.  

Objawy afektywne to najbardziej charakterystyczne objawy depresji, ale nawet one nie zawsze muszą wystąpić w przebiegu epizodu depresyjnego. 

Spowolnienie psychoruchowe i ograniczenie aktywności życiowej 

Rezygnacja z aktywności dotychczas ważnych w życiu chorego nie wynika jedynie z obniżenia motywacji. Osoba cierpiąca na depresję może odczuwać przewlekłe zmęczenie, które sprawia, że nawet proste zadania wydają się wyzwaniem i szybko wyczerpują zasoby energii.  

Objawy lękowe w depresji 

Spowolnienie i ograniczenie aktywności nie jest jednak jedynym występującym obrazem epizodu depresyjnego. Przy depresji z dużą komponentą lęku chory może przejawiać pobudzenie psychoruchowe i podejmować próby rozładowania napięcia wewnętrznego poprzez podejmowanie dodatkowych czynności.  

Objawy lękowe w depresji mogą przybierać formę lęku wolnopłynącego, o zmiennym natężeniu i przewlekłym charakterze. Przyczyna lęku często jest przez chorego nierozpoznana, a lęk przybiera formę obawy przed mogącą wkrótce nadejść nieokreśloną katastrofą. Lęk nie jest typowym objawem depresji, ale często z nią współwystępuje. 

Myśli rezygnacyjne i myśli samobójcze w depresji 

Poczucie beznadziejności i utraty sensu życia często prowadzi chorego do pojawienia się myśli rezygnacyjnych i samobójczych, będących wskazaniem do natychmiastowej konsultacji z psychiatrą. Myśli rezygnacyjne przybierają formę rozważań na temat zasadności i sensu dalszego życia i przekonania o byciu ciężarem dla innych. Myśli “po co to wszystko”, “lepiej byłoby się nie urodzić”, “chciałabym zniknąć” to właśnie myśli rezygnacyjne, które nie powinny być bagatelizowane.  

Myśli o śmierci mogą obejmować pragnienie szybszego nadejścia śmierci drogą naturalną – w tej formie czasem objawiają się u cierpiących na depresję osób w wieku podeszłym. Myśli samobójcze mogą rozwijać się od fantazji na temat własnej śmierci bez rzeczywistej chęci pozbawienia się życia aż do konkretnych planów popełnienia samobójstwa, tak zwanych tendencji samobójczych. Na każdym etapie wymagają pilnej konsultacji z lekarzem.  

Depresja – objawy poznawcze 

Depresja nie dotyczy jedynie nastroju, ale wpływa na całokształt funkcjonowania psychiki człowieka. Osoba chora na depresję może odczuwać pogorszenie funkcji poznawczych, osłabienie pamięci i koncentracji uwagi. 

Depresja – objawy somatyczne 

Depresji może towarzyszyć szereg niespecyficznych objawów somatycznych, które utrudniają postawienie właściwej diagnozy i często w pierwszej kolejności przywodzą na myśl objawy innej, nierozpoznanej choroby. Są to między innymi: 

• Zaburzenia apetytu: zmniejszenie lub zwiększenie łaknienia  
• Zaburzenia cyklu menstruacyjnego u kobiet 
• Dobowe wahania nastroju. Zazwyczaj Pacjenci z depresją odczuwają gorsze samopoczucie o poranku i poprawę nastroju w godzinach wieczornych. Depresja atypowa może charakteryzować się odwrotnym schematem. 
• Spadek libido i zmniejszenie satysfakcji seksualnej 
• Zaburzenia snu obejmujące zarówno trudności z zasypianiem, pogorszenie jakości snu i bezsenność, jak i nadmierną senność w ciągu dnia. Typowym objawem depresji jest przedwczesne wybudzanie w godzinach porannych, około 4-5 rano. 

Niektóre rodzaje depresji 

Depresja sezonowa (ang. seasonal affective disorder, SAD)

Depresję sezonową charakteryzuje nawrotowość i cykliczność związana z występowaniem pór roku – najczęściej pojawia się jesienią, wraz ze skróceniem dni i szybszym zapadaniem zmroku. W leczeniu depresji sezonowej występującej jesienią i zimą wysoką skuteczność wykazuje fototerapia, czyli zabiegi naświetlania światłem. U niektórych chorych występuje odwrotny schemat – nawrót depresji następuje w porze ciepłej.

Dystymia – niezdiagnozowana może trwać całe życie

Ten rodzaj depresji, określany czasem jako depresyjne zaburzenie osobowości, charakteryzuje się przewlekłym charakterem (minimum 2 lata) i mniejszym nasileniem objawów niż w typowej depresji. Często chorzy nie zgłaszają się po pomoc, uznając swój obniżony nastrój za stan normalny i niewymagający leczenia.

Depresja maskowana – depresja pod maską objawów somatycznych 

Typowa depresja kojarzy nam się ze smutkiem i odczuwaniem negatywnych emocji. Czasem jednak przybiera zawoalowaną formę, której objawy nie przypominają na pierwszy rzut oka objawów depresyjnych. Tak zwana depresja maskowana, zwana również depresją ukrytą lub depresją somatyczną, charakteryzuje się symptomami typowymi dla innych chorób. Zamiast obniżonego nastroju, męczliwości i anhedonii dominują objawy somatyczne, takie jak lęk, zaburzenia snu i dolegliwości bólowe, tłumaczone zwykle innymi chorobami. Depresja maskowana może rozwinąć się w epizod depresyjny o typowym przebiegu, ale często trwa nierozpoznana przez kolejnych specjalistów, odwiedzanych przez chorego w celu ustalenia przyczyn dolegliwości. 

Depresja maskowana– częstość występowania 

Szacuje się, około 6-7% wszystkich przypadków depresji stanowi depresja maskowana. Pacjenci odczuwający objawy somatyczne zazwyczaj w pierwszej kolejności udają się do lekarzy innych specjalizacji niż psychiatria, aby zdiagnozować chorobę somatyczną będącą przyczyną ich dolegliwości. Depresja maskowana może mieć charakter nawracający, a każdy kolejny epizod może mieć inny charakter objawów. 

Depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej (CHaD)

W chorobie afektywnej dwubiegunowej epizody depresji przeplatane są okresami remisji i manii, charakteryzującej się pobudzeniem, nadmiernie podwyższonym nastrojem, zwiększeniem sił życiowych, nienaturalnie zawyżonym poczuciem własnej wartości, zaburzeniem kontroli impulsów, a czasem także drażliwością, irytacją i agresją.

Przyczyny depresji

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy naukowej przyczyny depresji są wieloczynnikowe i obejmujące zazwyczaj więcej niż jeden aspekt życia człowieka. Do wyjaśniania przyczyn depresji stosuje się tak zwany model biopsychospołeczny, łączący czynniki biologiczne, społeczno-kulturowe i psychologiczne.

Biologiczne przyczyny depresji

Czynniki biologiczne to między innymi zmiany poziomu neuroprzekaźników (głównie serotoniny, dopaminy i noradrenaliny) w mózgu, uzależnienia, niedobory określonych składników odżywczych i przyjmowanie niektórych leków. Do rozwoju depresji mogą przyczynić się również współistniejące zaburzenia hormonalne i choroby przewlekłe, takie jak astma, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, epilepsja, stwardnienie rozsiane lub zapalenia jelit. W ostatnich latach badany jest związek między objawami depresyjnymi a funkcjonowaniem układu pokarmowego i jakością flory bakteryjnej jelit. 

Na rozwój depresji mają również wpływ czynniki genetyczne. Dziedziczenie genów powiązanych z występowaniem depresji nie przesądza jednak o jej rozwoju – badania wykazują jedynie 40-50% zgodności w występowaniu zaburzeń depresyjnych u bliźniąt jednojajowych.  

Społeczno-kulturowe i psychologiczne przyczyny depresji 

Czynniki społeczno-kulturowe mające wpływ na wystąpienie depresji to głównie występowanie licznych sytuacji stresowych i przewlekłego stresu, zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie. Do szczególnie sprzyjających rozwojowi depresji trudnych doświadczeń życiowych w dzieciństwie należy bycie ofiarą przemocy lub nadużyć seksualnych, śmierć rodziców lub opiekunów lub długotrwała separacja dziecka od rodziców. 

W dorosłym życiu czynniki stresujące, mogące przyczynić się do rozwoju depresji mogą obejmować stratę bliskich, rozstanie, utratę pracy lub problemy w relacjach. Wizyta psychologiczna – terapia pary – Salve Medica Centrum Medyczne

Rozwojowi depresji może sprzyjać brak społecznego wsparcia, samotność i ciężka sytuacja materialna. Warto mieć na uwadze, że nie tylko negatywne doświadczenia życiowe mogą być skutkiem stresu. Zbyt duża ilość, nawet pozytywnych zmian i konieczność częstego przystosowania się do zmieniających się warunków życiowych także może być dużym obciążeniem dla psychiki.

Leczenie depresji 

Leczenie farmakologiczne depresji 

Lekami pierwszego rzutu w leczeniu depresji są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Ich działanie może być uzupełnione lekami wspomagającymi z innych grup. Leki dobiera się zawsze do objawów Pacjenta i stosuje najmniejszą skuteczną dawkę leku. Może się zdarzyć, że pierwszy zastosowany lek nie przyniesie oczekiwanych efektów. W takiej sytuacji kluczowa jest współpraca Pacjenta z lekarzem. Zgłaszanie wszystkich zauważonych skutków ubocznych i uwag na temat działania leku pozwoli na dobór optymalnego leczenia. Psychiatra, poradnia psychiatryczna Łódź – Salve Medica Centrum Medyczne

Po jakim czasie działają leki na depresję?

Skuteczność zastosowanego leku można ocenić najwcześniej po 2-4 tygodniach terapii, ponieważ działanie leku rozwija się stopniowo i niemożliwy jest natychmiastowy efekt. Zmianę leku wprowadza się, jeśli po dwóch miesiącach terapii nie pojawiła się oczekiwana poprawa. Przy pierwszym epizodzie depresyjnym leki należy przyjmować przez minimum pół roku od ustania objawów, w przeciwnym razie może nastąpić nawrót depresji. Kolejne epizody depresji wymagają dłuższego leczenia. 

Leczenie depresji – psychoterapia i psychoedukacja 

Terapia psychologiczna jest skuteczną metodą leczenia zaburzeń depresyjnych. Najczęściej zalecanym nurtem psychoterapii jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), ukierunkowana na określeniu i modyfikacji dysfunkcyjnych schematów myślenia Pacjenta. Wizyta psychologiczna – terapia indywidualna – Salve Medica Centrum Medyczne